Новые ракурсы пьесы Максима Горького «На дне»

Abstract

W artykule przedstawiony został współczesny pogląd na pojmowanie filozoficzne i ideologicznej istoty oraz struktury kompozycyjnej dramatu M. Gorkiego „Na dnie”. Wykazano, że podstawą konfliktu nie jest antynomia pojęć „prawda ↔kłamstwo” „sedno ↔współczucie”, „humanizm rzeczywisty i udawany”, lecz stopniowa triada wyobrażeń Gorkiego o kształtowaniu Człowieka (wg Gorkiego, Człowieka Dumnego): „pogaństwo → chrześcijaństwo → „nowa filozofia””. Da się prześledzić, jak od dzikich pogan, ludzi-zwierząt (wg Platona) poprzez wiarę religijną w jednego Boga (Chrystusa) bohaterowie Gorkiego wspinają się na najwyższy szczebel w drabinie ewolucyjnej – ku „nowej filozofii” Człowieka Dumnego (wg Nietzschego). Udowodnia się, że bohaterzy w sztuce Gorkiego podzieleni zostali na trzy umowne grupy, z których każda uwypukla pewien etap realizacji zasady humanizacji Gorkiego. Podczas analizy sztuki wysuwa się hipoteza o tym, kto naprawdę zabił właściciela noclegowni Kostylewa oraz zaproponowana interpretacja „dwuznacznego” zdania finałowego sztuki.

В статье предложен современный взгляд на понимание философской и идейной сущности и композиционной структуры пьесы М. Горького «На дне» (1902). Показано, что в основе конфликта пьесы лежит не антиномия философских понятий «правда ↔ ложь», «истина ↔ сострадание», «гуманизм истинный и мнимый», а ступенчатая триада горьковских представлений о становлении Человека (по Горькому, Гордого Человека): «язычество → христианство → ”новая философия”». На материале горьковской пьесы прослеживается, как от язычески диких люди-зверей (по Платону), через религиозно уверовавших в единого Бога (Христа), герои Горького поднимаются на высшую ступень эволюционной лестницы — к «новой философии» Гордого Человека (вслед за Фридрихом Ницше). Автор работы показывает, что система персонажей пьесы Горького «На дне» распадается на три условные группы, каждая из которых знаменует определенный этап горьковского вочеловечения. В ходе анализа пьесы высказывается предположение о том, кто в действительности убил хозяина ночлежки Костылёва и предлагается интерпретация «двусмысленной» финальной фразы пьесы.

The article offers the modern view on the understanding of the philosophical and ideological essence and the composite structure of the play «The Lower Depths» (1902) by M. Gorky. The article shows that the basis of the conflict of the play is not the antinomy of the concepts «true ↔ false” or “true ↔ compassion” but the stepwise triad of Gorky’s ideas about the development of Man: “paganism → Christianity → new philosophy”. The article shows how pagan «wild» humans-animals (according to Plato) through religious believers in one God (Christ) the heroes of the play climb to the highest step of the evolutionary ladder — to the Proud Man (following Nietzsche). The author shows that the system of characters of the Gorky play splits into three groups, each of which marks a certain stage of human evolution. The analysis of the play suggests a solution of the question who was a real killer of the owner of the house Kostyljov and offers the interpretation of «ambiguous» final words of the play.